Goddelijke huisraad

Zuidwest is een intergemeentelijk samenwerkingsverband rond bovenlokaal cultuurbeleid. Als cultureel-erfgoedcel heeft erfgoed zuidwest een werkterrein dat de dertien steden en gemeenten in Zuid-West-Vlaanderen omvat. Je kan bij zuidwest onder andere aankloppen voor advies in de zorg voor en ontsluiting van cultureel religieus erfgoed. Daarnaast zet de erfgoedcel breed in op projecten rond erfgoedzorg en erfgoedpubliekswerking. Verken deze site om met de werking kennis te maken.

Als kerkfabriek is het niet eenvoudig te weten met welke vragen je waar terecht kan als het gaat over het beheer van het erfgoed in en rond de parochiekerk.

• Is de conditie van het gebouw na te kijken, lekt het dak, zijn er restauratiesubsidies nodig voor onroerende goederen: Monumentenwacht en het Agentschap Onroerend erfgoed staan ter beschikking. Monumentenwacht voert zowel bouwkundige - als interieurinspecties uit en helpen je met een bouwkundige inventaris. Ook bij het Agentschap Onroerend Erfgoed kan je steeds aankloppen om meer te weten te komen over je verplichtingen, de opmaak van een beheersplan, de aanvraag van subsidies en de omgang met je kerk als een beschermd gebouw.
• Wil je een erfgoedinventaris opstellen zoals het hoort, maar weet je niet hoe eraan beginnen? Met deze vragen kan je terecht bij erfgoed zuidwest. Op landelijk niveau zijn er PARCUM (CRKC, het eerste aanspreekpunt ook voor kloosters) en de Vlaamse erfgoedconsulenten van de het Departement Cultuur, Jeugd en Media.
• Heb je advies nodig over bewaren van kandelaars, schilderijen, kelken, historisch textiel? Hiermee kan je terecht bij Monumentenwacht en bij de adviseurs behoud en beheer van Faro.
• Je kan ook bij zuidwest en PARCUM terecht met je vragen over her- en nevenbestemmingen. Zij vertellen je hoe je aan zo'n traject begint en hoe je een herbestemmingsplan voor een religieuze collectie opmaakt. 
• Organiseer je processies, bedevaarten, ommegangen, wijdingen of heb je een toegewijde volksdevotie dan neemt erfgoed zuidwest dat graag op in de erfgoedkaart. Zo zetten we ook het immaterieel religieus erfgoed mee op de kaart. Je kan een traditie of praktijk ook laten opnemen in de officiële Inventaris Vlaanderen van het Immaterieel Cultureel Erfgoed. Voor vragen over het borgen of het nieuw leven inblazen van processies en ommegangen kan je een beroep doen op de expertise van Histories vzw.

Het Goddelijke Huisraad-traject van erfgoed zuidwest focust specifiek op de publieke collecties van parochiekerken. Voor de private collecties kloostergemeenschap staat PARCUM klaar om je te begeleiden. Voor Groot-Kortrijk zet de vzw Charisma zich actief in voor de inventarisatie en valorsiatie van kloostererfgoed.

Eind 2016 trapte erfgoed zuidwest het project Goddelijke Huisraad af. Hiermee wil de erfgoedcel kerkfabrieken en de brede lokale gemeenschap sensibliseren rond het religieuze erfgoed in de regio. In de eerste plaats begeleidt erfgoed zuidwest kerkbesturen intens of op afstand bij het registreren van roerend religieus erfgoed in een professionele erfgoedinventaris. Objecten worden schoongemaakt, opgemeten, genummerd, beschreven en gefotografeerd. Alles komt in een database terecht die - al dan niet gedeeltelijk - publiek raadpleegbaar via Erfgoedplus. Erfgoed zuidwest helpt meezoeken naar vrijwilligers, biedt een basisvorming aan, stelt professioneel materiaal ter beschikking, voorziet begeleiding ter plekke en verzorgt de naverwerking en verdere beheer van alle data. De komende jaren zal de erfgoedcel ook steeds meer kerk- en gemeentebesturen coachen bij het waarderen van collecties met het oog op herbestemming. Dit gebeurt in nauw overleg met PARCUM en op basis van het door hen ontwikkelde stappenplan. Waar nodig helpen we bepaalde type objecten beter te bewaren, of onderzoek we hoe er een bescheiden publiekswerking rond het religieuze erfgoed kan worden opgezet.

Het begeleidingstraject en de adviezen van erfgoed zuidwest zijn volledig gratis. Wij komen ook graag langs om het nodige ter plaatse te bespreken.

Zorg dragen voor een kerkinboedel is niet vanzelfsprekend. Heb je als kerkfabriek een goed gedocumenteerd overzicht van de objecten onder je beheer voor de verzekering? Als er brand is in de kerk, hoe klein of hoe groot ook, heb je dan een helder overzicht van wat je in huis hebt? Als er vandalisme of diefstal is in je kerk, weet je dan hoe de objecten er exact uitgezien hebben? Zijn er foto's voor eventuele restauraties? Heb je enig idee of je textiel nog jaren mee kan? Of wil je een snel overzicht van alle objecten die tegen houtborende insecten moeten worden behandeld? Wil je de oefening maken welke objecten je nog wil houden en welke kunnen worden afgestoten of herbestemd? Een goed gedocumenteerde erfgoedinventaris hebben is een goede start! Vele kerkbesturen hebben vaak een verouderde en onvolledige inventaris tot hun beschikking. Goeie foto's, correcte afmetingen en accurate beschrijving van materiaal, vervaardiger en datering ontbreken.

Poetsgerief, vazen voor bloemen, brandblusapparaten, geluidsinstallaties, archiefdocumenten en andere verbruiksgoederen worden niet opgenomen in een erfgoedinventaris. Alle andere roerende goederen zoals liturgisch vaatwerk, religieus textiek, relieken, cultusobjecten, meubilair zoals kerkmeesterbanken en biechtstoelen, beelden, schilderijen... wel. Ook tal van objecten die 'onroerend door aard' zijn en die niet zonder breekwerk kunnen worden verwijderd worden opgenomen in de inventaris. Denk maar aan glasramen, lambriseringen, orgels, grafstenen, enz.

Een gemiddelde parochiekerk herbergt zo'n 200 à 400 objecten. Afhankelijk van de grootte van het vrijwilligersteam duurt een inventarisatie zo'n 12 à 15 sessies van 3 uur. Al naar gelang de complexiteit en bewaartoestand van de collectie en het reeds voor handen zijnde documentair materiaal kan het proces sneller of trager verlopen. Door te opteren voor volle dagen (voor- en namiddagsessie) kan er doorgaans iets efficiënter worden gewerkt. Veel hangt ook af van de graad van detail van de beschrijving. Bij spoedprocedures wordt minder in de diepte beschreven en kan het proces gevoelig sneller verlopen.

Voor een efficiënte verdeling van het werk (opmeten, nummeren, beschrijven, fotograferen) volstaat een bezetting van 4 à 5 vrijwilligers. Met minder gaat ook, maar dan verloopt het proces langzamer. Met hoe meer vrijwilligers, hoe meer het werk kan worden verdeeld en er kan worden afgewisseld. Een groot team laat ook makkelijker toe om een hele dag te inventariseren.

Goddelijke Huisraad hecht een groot belang aan het werken met lokale vrijwilligersgroepen. Plaatselijke parochianen hebben doorgaans een sterke band met het geregistreerde erfgoed. Het zijn belangrijke kennisbronnen en eersterangs-getuigen als het gaat over de betekenis en het gebruik van lokaal religieus erfgoed. Soms hebben vrijwilligers thuis nog waardevolle documentatie en fotomateriaal liggen die de beschrijving van de objecten kan verrijken. We hopen zo ook zeer lokaal te sensibiliseren rond de zorg voor (vaak vergeten) religieus erfgoed. Indien er in een latere fase een waardering komt van de collectie, dan kunnen de betrokken vrijwilligers dankzij hun grote betrokkenheid bij het totstandkomen van een professionele erfgoedinventaris een zeer belangrijke rol spelen als klankbordgroep, met name bij de inschatting van de sociale, devotionele en belevingswaarde van objecten.