Projectcoördinator: stad Harelbeke
Projectpartners: Avibo, erfgoedcel CO7, tapis plein, Sportimonium, LECA (Landelijk Expertisecentrum voor Cultuur van Alledag), KATHO
Duur: 1 november 2012 – 31 oktober 2013
Onder de noemer Suskewiet zette de stad Harelbeke in 2012 en 2013 de tradities en de vele aspecten van de vinkensport in de kijker. Het project liep in navolging van het project van erfgoedcel CO7 (Zuidelijke Westhoek).
BESCHRIJVING PROJECT
Vinkensport
Tot 2012 was er in Harelbeke het “Nationaal museum voor de vinkensport”. Het museum toonde een collectie verwijzend naar de Vlaamse volkssport bestaande uit vinkenkooien, vlaggen, trofeeën van verenigigingen, enz. Aangezien de vinkensport vooral een immateriële traditie is, volstond het museum niet om het publiek kennis te laten maken met de volkssport. Het museum werd gesloten, met behoud van de collectie. In de zomer van 2012 werd de collectie volledig geregistreerd en gedigitaliseerd. Het project Suskewiet had als doel het niet-tastbare erfgoed, de verhalen en tradities van de vinkensport, in de kijker te zetten.
De vinkensport is een Vlaamse volkssport met een eeuwenlange traditie. Vinken staan erom bekend dat de mannetjes tussen maart en augustus om het hardst zingen om hun territorium af te bakenen en vrouwtjes te lokken. Het liedje van de vink duurt maximaal 5 seconden en mannetjes herhalen het tot tien keer per minuut. Tijdens een zogenaamde 'vinkenzetting' worden de vinken in speciale wedstrijdkooien in een lange rij langs de straatkant geplaast met telkens 240 centimeter tussen. De eigenaars schuiven een plaatsje op en tellen een uur lang het aantal liedjes of slagen van de vink van hun buurman. In de 16de eeuw waren er al vinkengilden actief, en doorheen de eeuwen heen won het vinkenzetten aan populariteit, vooral op het platteland. Samen met de stijging van het aantal vinkeniers, steeg ook het aantal vinkenierslokalen, die vaak hun onderkomen vonden in volkscafés.
Vroeger ging het vinkenzetten traditioneel samen met het vangen van vinken, maar sinds 1972 is dit verboden en zijn de vinkeniers aangewezen op de kweek. Zo werd het vinkenzetten een intensieve bezigheid: een vinkenier moet eerst heel wat tijd en moeite in zijn vinken investeren voor hij de vruchten van zijn arbeid kan plukken. Eerst moeten de dieren gekweekt, goed gevoed en opgeleerd worden. Pas na enkele jaren zingt een vink op volle kracht om te kampen in de wedstrijden. Vinkeniers raken in die tijd dan ook erg gehecht aan hun dieren. De vinkensport is vooral populair in West- en Oost-Vlaanderen, maar ook in Limburg, Antwerpen en Vlaams-Brabant zijn vinkenverenigingen actief. Buiten Vlaanderen wordt de vinkensport ook beoefend in Wallonië, Noord-Frankrijk, Nederland en Duitsland. De individuele vinkeniers zijn gegroepeerd in vinkenlokalen of maatschappijen, waarvan sommigen al bestaan sinds de 19de eeuw.
Registratie
De vinkensport werd vastgelegd in beeld en geluid. Via verschillende interviews van vinkeniers, foto’s van vinkenwedstrijden en een kortfilm door Peter Ghesquière werd de vinkensport geregistreerd. Interviews en foto’s zijn hier te beluisteren en te bekijken.
Ook de collectie vinkensport, van het voormalig vinkensportmuseum te Harelbeke, werd gedurende het project geregistreerd en gedigitaliseerd. Een deel van de collectie, bestaande uit vinkenkooien, vlaggen van verenigingen, documentatie en trofeeën, is te bekijken op Erfgoedinzicht.be.
Rondreizende tentoonstelling
De rondreizende tentoonstelling, Expo Suskewiet, kwam tot stand in samenwerking met de gemeente Houthulst, de cultuurdienst en de erfgoedcel CO7. De tentoonstelling bestaat uit vier modules: informatie over de vink zelf, hoe de vinkenier omgaat met zijn zangvogel, de vinkenzetting en het leven in de vinkensportvereniging. De tentoonstelling toont een kortfilm van Peter Ghesquière, heel wat oud en recent fotomateriaal, objecten uit het voormalig Vinkensportmuseum en je kan er zelf deelnemen aan een vinkenwedstrijd: met een hoofdtelefoon vink je op een authentieke regel het gezang aan.
Museum-voor-één-dag
Op Erfgoeddag 2013, met thema ‘Stop de tijd’, kon je terecht met jouw vinkenkooi, trofee, foto, vlag of ander object in het museum-voor-één-dag in Café Bockor, Harelbeke. Tijdens de speciaal voor de dag georganiseerde vinkenzetting werden ook niet-vinkeniers aangemoedigd deel te nemen.
Educatief pakket
Twee studenten van de opleiding erfgoededucatie aan het KATHO Tielt ontwikkelden een educatief pakket rond de vinkensport voor leerlingen uit de eerste graad lager onderwijs. Door het organiseren van een vinkenzetting, het maken van papieren bloemen en vele andere activiteiten ontpoppen de leerlingen zich tot echte kenners van de vinkensport.
Studiedag immaterieel erfgoed en de omgang met dieren
Bij vele tradities komen dieren aan bod: vinkenzetting, hanenzetten, valkerij, enz. Dit brengt specifieke vragen met zich mee over organisatie, ervaringen, wetgeving, enz. Het project werd afgesloten met een studiedag op 20 september 2013 in het STAM, Gent. Dieren- en immaterieel-erfgoedliefhebbers dachten samen na hoe immaterieel erfgoed waarin dieren centraal staat in kaart gebracht kan worden, ontsloten en doorgegeven.
