Hoevemuseum 't kapelriegoed: inventarisatie & waardering

Het Hoevemuseum 't Kapelriegoed in Moorsele herbergt een private collectie van zo'n 1.100 landbouw-gerelateerde erfgoedobjecten. In 2018 besliste de eigenaar na ruim 40 jaar met dit privé-initiatief te stoppen en een nieuwe toekomst voor de objecten te zoeken. In samenwerking met het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG), heemkring Wibilinga, de gemeente Wevelgem en erfgoed zuidwest werd in 2018-2019 de collectie geïnventariseerd en gewaardeerd - met oog op een nieuwe toekomst.

Het project Waardering en herbestemming van het landbouwmuseum 't Kapelriegoed loopt van september 2018 tot september 2019 en wordt gesteund door de Vlaamse Overheid als pilootproject waarderen van cultureel erfgoed.

De collectie van het Kapelriegoed in Moorsele (Wevelgem) is het levenswerk van Marcel Vandoorne. Sinds de jaren 1970 werkte hij gestaag aan de uitbouw ervan. Dat gebeurde door de aankoop van stukken bij boeren of soms andere verzamelaars. De focus lag daarbij altijd op objecten en tuigen uit de regionale landbouw uit de periode 1880 tot circa 1960. Gaandeweg werden ook een smidse, een leefkeuken en diverse kleinere deelcollecties (oorlogsmemorabilia, religieuze objecten, meubilair) verworven en tentoongesteld. Het geheel vond een onderkomen op een gereconstrueerde hoeve op het Moorseelse platteland, die op aanvraag kon worden bezocht. Op Erfgoeddag 28 april 2019 was het Hoevemuseum voor de allerlaatste keer open voor het grote publiek.

In het landschap van de Vlaamse landbouwcollecties mag het Kapelriegoed tegelijk typisch en a-typisch worden genoemd. Typisch omdat de klassieke handwerktuigen, getrokken en stationaire machines worden getoond. A-typisch omdat de collectie geen overdaad toont. Integendeel, de objecten werden zorgvuldig geselecteerd op toestand en representativiteit. Indien het eventuele nieuwe object geen meerwaarde bood, werd het niet aangekocht. De tuigen zijn bovendien – op één uitzondering na – allemaal in de toestand behouden waarin ze werden aangekocht. De behandelde thema’s variëren van typische veldarbeid in het graan en de aardappelen tot de regionaal belangrijke vlas-, cichorei- en tabaksteelt. In elk geval was het van bij de opstart van de collectie de bedoeling om de regionale landbouw in beeld te brengen.

In het najaar van 2018 gingen twee medewerkers van het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) van start met het opmeten, labelen, beschrijven en fotograferen van meer dan 1.100 objecten. Er werden in totaal 28 dagen geïnventariseerd. Het CAG kreeg hierbij de hulp van telkens minstens twee deskundige vrijwilligers van de heemkring Wibilinga. Hun kennis over het gebruik, de herkomst, enz. wordt opgenomen in de inventaris. Tegen juni 2019 waren alle objecten geregistreerd en verwerkt in een digitale database. De collectie zal na de herbestemming (zie verder) virtueel raadpleegbaar blijven op Erfgoedinzicht. Om het ontstaan van het hoevemuseum en de scherpe veranderingen van het landbouwleven in de regio zo'n 60 jaar geleden verder te documenteren breidde erfgoed zuidwest aan de registratiecampagne ook een luik mondelinge geschiedenis. In de lente van 2019 werden door het Geheugen Collectief gefilmde interviews afgenomen met de eigenaar en een aantal eersterangsgetuigen van de agrarische revolutie in Wevelgem en Avegem.

In de zomer van 2019 maakte het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) een waardering van de collectie. Hiermee wordt niet een financiële taxatie bedoeld, maar een inschatting van de erfgoedwaarden van de collectie. Het CAG hanteert hiervoor zeer uiteenlopende criteria, waaronder de ouderdom van objecten, de authentictiteit, de zeldzaamheid, de nijverheidshistorische waarde, de representativiteit, de educatieve waarde en belevingswaarde.

Daarnaast werden er begin juli 2019 twee participatieve waarderingssessies ingericht. Er werd een klankbordgroep samengesteld, bestaande uit erfgoedprofessionals van het CAG, erfgoed zuidwest, CO7 en Histories, een zestal vrijwilligers van de heemkring Wibilinga, de voorzitter van de Wevelgemse erfgoedcel, de vrijetijdscoördinator van de gemeente Wevelgem, de eigenaar en zijn dochter. Het opzet van deze participatieve waardering was om een aantal leemtes in de expertenwaardering in te vullen, met name rond de parameters ‘belevingswaarde’ en ‘educatieve waarde’. Daarnaast werd van de gelegenheid gebruik gemaakt immateriële erfgoedpraktijken en (persoonlijke) verhalen met betrekking tot de collectie op te tekenen. Deze waarderingssessies werden eveneens aangegrepen om tot een evaluatie van de gehanteerde waarderingscriteria te komen: aan welke criteria hechten de deelnemers het grootste belang? Tijdens twee namiddagsessies werden een aantal vragen/oefenigen voorgelegd. Hierbij werd in grote lijnen gewerkt van objectniveau (‘wat is je favoriete stuk?’), over deelcollectie (‘welke stukken in deze deelcollectie springen eruit/ wil je behouden?’) naar een waardering van de hele collectie (‘wat maakt de collectie van het Kapelriegoed zo waardevol?’).